Είναι κληρονομική η ευφυΐα;

Κληρονομείται η ευφυΐα ή μήπως οι άνθρωποι επηρεάζονται περισσότερο από το κοινωνικό περιβάλλον; Aυτά και άλλα αντίστοιχα ερωτήματα απασχολούν δημόσιες συζητήσεις, αλλά και τον επιστημονικό κόσμο. 

Διαφορετικό χρώμα δέρματος άρα διαφορετική καταγωγή και συνεπώς άλλες ικανότητες. Η σκέψη είναι υπερβολικά απλή και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, υποστηρίζει ο Γερμανός καθηγητής Αντρέας Χάιντς, διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής στη Σαριτέ του Βερολίνου. Κι όμως! Θεωρίες, οι οποίες συνδέουν το ΑΕΠ μιας χώρας με το δείκτη νοημοσύνης, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες.

Στη Γερμανία κυρίως Τούρκοι και μουσουλμάνοι βρίσκονται στο στόχαστρο τέτοιων ρατσιστικών απόψεων. Ο Γερμανός πολιτικός Τίλο Σάρατσιν είχε προκαλέσει σάλο με το βιβλίο του «Η αυτοκατάργηση της Γερμανίας» όταν υποστήριξε ότι οι κακές επιδόσεις μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο οφείλονται στο επίπεδο ευφυΐας που κληρονόμησαν από τους γονείς τους. Ο καθηγητής Αντρέας Χάιντς παραδέχεται ότι τα γονίδια παίζουν μεν σημαντικό ρόλο, αλλά...

Η στεροτυπική απειλή

Οι διαφορές οφείλονται κυρίως στο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον...

«Όλες οι έρευνες που έχουμε δείχνουν ότι οι όποιες διαφορές μεταξύ των ανθρώπων οφείλονται κυρίως στο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον, ιδίως όταν πρόκειται για μειονότητες. Για παράδειγμα αμερικανικές έρευνες έδειξαν ότι παιδιά από την Αφρική που υιοθετήθηκαν από αμερικανικές λευκές οικογένειες στη δεκαετία του ΄70, παρουσιάζουν μεγαλύτερη αύξηση του δείκτη νοημοσύνης από την, τότε, καταγεγραμμένη διαφορά στο δείκτη νοημοσύνης μεταξύ λευκών και μαύρων παιδιών στην Αμερική».

Η διάδοση θεωριών γύρω από την κληρονομική ευφυΐα οδηγεί ωστόσο και σε ένα άλλο πρόβλημα, πιστεύει ο Κοσκούν Κανάν, ερευνητής ζητημάτων Μόρφωσης στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου. Οι άνθρωποι έχοντας στο μυαλό τους αυτές ή παρόμοιες θεωρίες προσαρμόζουν αναλόγως τη συμπεριφορά τους. Οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν το φαινόμενο αυτό stereotype threat ή αλλιώς στερεοτυπική απειλή.

Η περιθωριοποίηση στο μικροσκόπιο

«Όταν ένας δάσκαλος, υιοθετώντας αυτά τα στερεότυπα, πιστεύει, ότι ένα παιδί με τουρκικό μεταναστευτικό υπόβαθρο δεν μπορεί να έχει τις επιδόσεις ενός παιδιού χωρίς μεταναστευτικό υπόβαθρο, ενδέχεται να συμπεριφέρεται αναλόγως, κάνοντας διακρίσεις. Έτσι ένας μαθητής με μέτριες μέχρι καλές επιδόσεις δεν αποκλείεται να βαθμολογείται από το δάσκαλο χειρότερα από ό,τι πρέπει, επειδή απλά ο δάσκαλος υποτιμά τις δυνατότητές του μαθητή. Και ίσως εν τέλει το παιδί να μην λάβει τη μόρφωση που του αξίζει».

Αντικείμενο ερευνών αποτελεί και το κατά πόσο επιδρά η κοινωνική περιθωριοποίηση και το λεγόμενο κοινωνικό άγχος στη διαμόρφωση της ευφυΐας. Όπως πιστεύει ο καθηγητής Αντρέας Χάιντς πάντως «η κοινωνική περιθωριοποίηση λόγω μειωμένων προσδοκιών, βλάπτει τον άνθρωπο. Θα πρέπει επομένως να δούμε τι είναι εκείνο που συμβάλλει στη βελτίωση της ευφυΐας. Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε κάποιον είναι να πέσει θύμα προκαταλήψεων ή στερεοτύπων».
το είδαμε